صنعت پتروشیمی نقش کلیدی در اقتصاد جهانی ایفا می‌کند و به عنوان یکی از بزرگترین بخش‌های اقتصادی، بسیاری از صنایع را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این صنعت از تبدیل هیدروکربن‌های مشتق‌شده از نفت و گاز طبیعی به محصولات شیمیایی و پلیمرهای گوناگون تشکیل شده است که در طیف وسیعی از محصولات روزمره، از کالاهای مصرفی گرفته تا تجهیزات صنعتی، مورد استفاده قرار می‌گیرند. ارزش افزوده‌ای که این صنعت از طریق فرآوری مواد خام به محصولات با ارزش‌تر ایجاد می‌کند، موجب ایجاد فرصت‌های شغلی گسترده، توسعه فناوری‌های نوین و تقویت تجارت بین‌المللی شده است.
پتروشیمی به طور مستقیم با صنعت انرژی و بازار جهانی نفت و گاز در ارتباط است و نوسانات قیمت این منابع، تاثیر بسزایی بر قیمت‌گذاری و تولیدات این صنعت دارد. از سوی دیگر، این صنعت با افزایش تقاضا برای محصولات پیشرفته و سازگار با محیط زیست، تحت فشارهای بیشتری برای توسعه تکنولوژی‌های پایدار و بهبود بهره‌وری قرار گرفته است. بسیاری از محصولات پتروشیمی، مانند پلاستیک‌ها، در صنایع کلیدی از جمله خودروسازی، پزشکی، ساختمان‌سازی و بسته‌بندی به کار می‌روند که این امر به افزایش تقاضا برای محصولات پتروشیمی منجر شده است.
پلی‌پروپیلن یکی از مهم‌ترین پلیمرهای ترموپلاستیک جهان است که به عنوان یک محصول استراتژیک در صنایع مختلف شناخته می‌شود. این ماده که با نام اختصاری PP شناخته می‌شود، در سال‌های اخیر به دلیل ویژگی‌های خاصی مانند مقاومت در برابر حرارت، انعطاف‌پذیری و وزن سبک، به یکی از پرکاربردترین مواد در صنایع مختلف تبدیل شده است. پلی‌پروپیلن به دلیل مقاومت بالا در برابر مواد شیمیایی و خواص مکانیکی قابل‌قبول، در طیف گسترده‌ای از کاربردها، از بسته‌بندی‌های پلاستیکی گرفته تا قطعات خودروسازی و صنایع پزشکی استفاده می‌شود. در سال 2023، تولید جهانی پلی‌پروپیلن به بیش از 75 میلیون تن رسید و این رقم هر سال در حال افزایش است. با وجود تنوع زیاد مواد پلاستیکی، پلی‌پروپیلن به دلیل ترکیبی از ویژگی‌های منحصر به فرد خود همچنان به عنوان یکی از پرفروش‌ترین مواد پتروشیمی باقی مانده است. یکی از دلایل این امر مقاومت شیمیایی و مکانیکی بالای پلی‌پروپیلن است. این ماده می‌تواند در برابر اسیدها، قلیایی‌ها و حلال‌های مختلف مقاومت کند، که این ویژگی آن را به گزینه‌ای مناسب برای بسته‌بندی مواد شیمیایی تبدیل کرده است. به‌علاوه، پلی‌پروپیلن از نظر زیست‌محیطی نسبت به سایر پلاستیک‌ها مزایای بیشتری دارد، زیرا قابلیت بازیافت آن نسبت به پلیمرهای دیگر بیشتر است و همین موضوع به کاهش اثرات زیست‌محیطی ناشی از استفاده از این ماده کمک می‌کند.
یکی از بزرگترین بخش‌های مصرف‌کننده پلی‌پروپیلن، صنعت بسته‌بندی است. در سال 2023، حدود 40 درصد از کل تولید پلی‌پروپیلن به این بخش اختصاص یافت. از مهم‌ترین کاربردهای این ماده در بسته‌بندی می‌توان به تولید فیلم‌های پلاستیکی، کیسه‌های بسته‌بندی و ظروف مواد غذایی اشاره کرد. علاوه بر این، پلی‌پروپیلن در تولید محصولات بسته‌بندی مقاوم به حرارت نیز کاربرد دارد. به عنوان مثال، ظروف پلاستیکی که برای گرم کردن مواد غذایی در مایکروویو استفاده می‌شوند، عمدتاً از پلی‌پروپیلن ساخته می‌شوند. صنعت خودروسازی یکی دیگر از مصرف‌کنندگان عمده پلی‌پروپیلن است. در سال 2023، حدود 20 درصد از تولید جهانی پلی‌پروپیلن در این بخش استفاده شد. این ماده به دلیل وزن سبک و مقاومت بالا، به‌طور گسترده در تولید قطعات داخلی و خارجی خودروها به کار می‌رود. کاهش وزن خودروها با استفاده از مواد سبک‌تر مانند پلی‌پروپیلن به بهبود کارایی سوخت و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای کمک می‌کند. همچنین، پلی‌پروپیلن به دلیل مقاومت در برابر ضربه و دوام بالا، در تولید قطعاتی مانند سپرها، داشبوردها و سیستم‌های تهویه هوا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تولید پلی‌پروپیلن از پروپیلن شامل چند مرحله اصلی است که با تهیه پروپیلن از منابع اولیه آغاز می‌شود. پروپیلن به عنوان ماده اولیه، از دو منبع اصلی تأمین می‌شود: پالایش نفت خام و گاز طبیعی. در فرآیند کراکینگ حرارتی پالایشگاه‌های نفت، پروپیلن به عنوان یک محصول جانبی تولید می‌شود. همچنین، از گاز طبیعی نیز طی فرآیند کراکینگ بخار (steam cracking) گازهای هیدروکربنی، پروپیلن حاصل می‌گردد. پس از تأمین پروپیلن، فرآیند اصلی یعنی پلیمریزاسیون پروپیلن آغاز می‌شود. در این مرحله، مولکول‌های کوچک پروپیلن (مونومر) به زنجیره‌های بلند پلی‌پروپیلن (پلیمر) تبدیل می‌شوند. پلیمریزاسیون پروپیلن در حضور یک کاتالیست خاص انجام می‌گیرد.
یکی از رایج‌ترین روش‌های پلیمریزاسیون پروپیلن، روش پلیمریزاسیون فاز گاز است. در این روش، پروپیلن در حالت گازی وارد یک راکتور بستر سیال یا راکتور هم‌زن‌دار می‌شود. در داخل این راکتور، مولکول‌های پروپیلن با کمک کاتالیست‌ها به یکدیگر متصل شده و زنجیره‌های بلند پلیمری را تشکیل می‌دهند. این زنجیره‌های پلیمری در نهایت به صورت ذرات جامد پلی‌پروپیلن در راکتور تشکیل می‌شوند. در حین این فرآیند، دما و فشار راکتور به دقت کنترل می‌شود تا از بهینه بودن واکنش و تولید پلی‌پروپیلن با کیفیت بالا اطمینان حاصل شود.
بعد از پلیمریزاسیون، محصول به دست آمده به صورت گرانول‌های پلی‌پروپیلن یا دانه‌های کوچک پلاستیکی جمع‌آوری می‌شود. این گرانول‌ها، که محصول نهایی فرآیند هستند، پس از خنک‌سازی و حذف هر گونه ناخالصی، بسته‌بندی شده و به بازار عرضه می‌شوند. در مرحله بعدی، این گرانول‌های پلی‌پروپیلن به کارخانجات جهت تولید محصولات ارسال می‌شوند.
درحال حاضر ظرفیت اسمی این محصول در کشور ۱.۱۰۰.۰۰۰ تن و مجموع ظرفیت طرح‌های در دست احداث نیز حدود ۱.۶۰۰.۰۰۰ تن می‌باشد. البته محتمل است طرح الفینی دیگر در کشور در حال احداث باشد که محصول اصلی آن پلی پروپیلن جم نباشد.
در حال حاضر شرکت پتروشیمی جم‌پیلن با ظرفیت اسمی ۳۰۰.۰۰۰ تن در سال به عنوان زیرمجموعه شرکت پتروشمیران و بزرگترین تولیدکننده این محصول استراتژیک صنعت پتروشیمی در کشور در حال فعالیت می‌باشد.
نویسنده: مهدی سادات بکایی، رئیس هییت مدیره و مدیرسرمایه گذاری